قرائت نافعقرائت نافع، بیان ویژگی‌ها، اصول، و روش قرائت نافع به عنوان یکی از قاریان هفتگانه است. ۱ - شرح حالیکی از قرائات سبع، قرائت نافع است. ابوعبدالله نافع بن ابی نعیم مدنی یا ابوعبدالرحمان نافع بن ابی نعیم یا نافع بن عبدالرحمان بن ابی نعیم مدنی - با اختلاف در ضبط- کنیه وی «ابو رویم» است. نافع، ایرانی و از مردم اصفهان است و در مدینه می‌زیست و در همان جا در سال ۱۶۹ یا ۱۷۹ق درگذشت. ابن جزری می‌نویسد: نافع یکی از قرای سبعه و عالمی نام آور، ثقه و صالح است و قرائت را از حدود هفتاد نفر فراگرفته است. ۲ - نظر دیگراناز نظر عده‌ای، نافع بی ابی نعیم از لحاظ موثق بودن در حدیث، غیرقابل اعتماد و مورد تردید است؛ ولی در امر قرائت به او اعتماد کرده‌اند. در مقابل، گروهی وی را در امر حدیث و قرائت، ثقه و مورد اعتماد می‌دانند. ابن مجاهد که قرائت‌های قرای سبعه را گردآوری کرد، نام نافع را در آغاز اسامی قاریان ذکر کرده است. بسیاری از محققان با تعابیری مختلف قرائت وی را ستوده و قابل اعتماد معرفی کرده‌اند. ۳ - ناقلان قرائت نافعافراد بسیاری قرائت نافع را نقل کرده‌اند که عبارتند از: قالون؛ محمد بن اسحاق مسیبی؛ اصمعی؛ اسماعیل بن جعفر بن کثیر انصاری؛ یعقوب بن ابراهیم زهدی؛ ورش. از این جمع، قالون و ورش از شهرت بیشتری برخوردارند که می‌گویند این دو نفر قرائت را بدون واسطه از نافع روایت کرده‌اند. ۴ - قالونعیسی بن مینا بن وردان (ابوموسی) معروف به قالون (۱۲۰-۲۰۵ یا ۲۲۰ق) قرائت را از نافع فراگرفت، و نافع او را به دلیل حسن قرائت و تجوید «قالون» نامیده است (قالون در زبان رومی به معنی خوب است). وی با وجود ناشنوایی یا ثقل سامعه از استادان مهم و معروف قرائت بود و اشتباه قاریان را از حالت و حرکت لب و دهان آنان درمی یافت و به اصلاح آن می‌پرداخت. ۵ - ورشعثمان بن سعید مصری (۱۱۰ - ۱۹۷ق) ملقب به ورش بود. این لقب را به دلیل سپیدی بسیار زیاد بدن او بر او نهاده بودند. اما در کتاب تاج العروس دلیل این لقب را چنین آورده که: ورش کوتاه قد بود و جامه‌های کوتاهی هم می‌پوشید و چون راه می‌رفت پاهایش رنگهای مختلفی داشت، برای همین نافع صدا می‌زد که بخوان‌ای ورشان؛ بیا‌ای ورشان؛ کجاست ورشان و... سپس کلمه ورشان کوتاه شد به ورش. ورشان گونه‌ای پرنده است مانند کبوتر. ابن جزری می‌نویسد: ریاست تعلیم قرائت در زمان خودش به او منتهی شده است. وی دارای گزینش‌هایی در قرائت قرآن بوده که گاهی مخالف قرائت نافع به نظر می‌رسید. دانشمندان علم قرائت، ورش را در قرائت، حجت و موثق معرفی کرده‌اند. ۶ - ویژگی‌های قرائت نافع به روایت قالون۱. اثبات بسمله میان هر دو سوره؛ مگر بین سوره انفال و برائت. بین سوره انفال و برائت به سه صورت قطع، سکت، و وصل قرائت می‌شود؛ ۲. تلاوت به شکل قصر و توسط در مد منفصل؛ ۳. ادغام «ذ» در «ت»؛ مثل: اتخذتم، اخذتم…؛ ۴. تقلیل «الف» در لفظ «تورات» در قرآن. ۷ - ویژگی‌های قرائت نافع به روایت ورشدر قرائت نافع در زمینه تلاوت ما بین دو سوره بنا بر روایت ورش موارد زیر به چشم می‌خورد: ۱. ذکر بسمله؛ ۲. بدون بسمله و با رعایت قانون سکت؛ ۳. بدون تلاوت بسمله و به صورت وصل. ۸ - شیوه قرائت نافعشیوه قرائت نافع مدنی را روشن وصف کرده‌اند. وی در قرائت قرآن نه افراط در تشدید داشته، نه تفریط در ارسال، نه سنگین و پرطنین خوانده است و نه سبک و بی حال. قرائت وی به گونه‌ای در گوش شنونده طنین انداز می‌شد که گویا زنجیره‌ای از صدای آهنگین با اندک گرایش به مد و کشیدن کلمات وجود دارد. ۹ - اصول قرائت نافع۱. ادغام: ادغام صغیر متقاربین «د» در «ذ» و «ض» و ادغام «ز» در «ت» در یک کلمه به استثنای دو کلمه «عذت» و «فنبذتها»؛ ۲. اماله: الف‌های مقصور آخر کلمات را که منقلب از «ی» یا اصل آن مجهول است، به صورت بینابین قرائت کرده است؛ ۳. مد: مدهای متصل را به صورت توسط قرائت کرده و مدهای منفصل را نیاورده و به تمکین حرف مد اکتفا کرده است؛ ۴. همزه: در همه کلمات دارای دو همزه قطع پیاپی، دومین همزه را به تسهیل (بینابین) قرائت کرده است؛ ۵. «یا» های اضافه: در «یا» های اضافه (ضمیر متکلم، چسبیده به اسم، فعل یا حرف) بیش از دیگر قرای سبعه به مفتوح گردانیدن (تخفیف) آن‌ها گرایش و اصرار دارد؛ ۶. «ی» های زائد: «ی» های زائدی را که در رسم الخط مصاحف بدل و جانشینی ندارند، به صورت وصل به اثبات «ی» قرائت کرده است. [۱]
قمحاوی، محمدصادق، البحث والاستقراءفی تراجم القراء، ص۸۰.
[۲]
لسانی، محمدعلی، قراءسبعه وبررسی قراءات ایشان (پایان نامه)، ص۱۶۱.
[۳]
لسانی، محمدعلی، قراءسبعه وبررسی قراءات ایشان (پایان نامه)، ص(۱۳۷-۱۳۸).
[۵]
زنجانی، ابو عبدالله بن نصر الله، ۱۳۰۹ - ۱۳۶۰ق، تاریخ القرآن، ص۱۵۶.
[۷]
دمیاطی، احمد بن محمد، - ۱۱۱۷ق، اتحاف فضلاءالبشربالقراءات الاربعة عشر، ص۱۹.
[۹]
قسطلانی، احمد بن محمد، ۸۵۱ - ۹۲۳ق، لطائف الاشارات لفنون القراءات، ص۹۳.
[۱۰]
عمر، احمد مختار، معجم القراءات القرآنیة، ص(۸۰-۸۲).
[۱۱]
خویی، ابوالقاسم، ۱۲۷۸ - ۱۳۷۱، البیان فی تفسیرالقرآن، ص۱۵۳.
[۱۲]
جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، ج۲، ص۱۰۸.
[۱۳]
جمعی از محققان، علوم القرآن عندالمفسرین، ج۲، ص۳۹.
۱۰ - پانویس
۱۱ - منبعفرهنگنامه علوم قرآنی، برگرفته از مقاله «قرائت نافع». |